نکته هایی درباره رادیولوژی تهاجمی سفر به اعماق بدن

جام جم آنلاين: رادیولوژی پیشرفته ، امروز می تواند جایگزین بسیاری از اعمال جراحی شود. با استفاده از علم رادیولوژی امکان کارگذاری و ورود تجهیزات به بدن ممکن شده است که پیش از این در تخیل هم نمی گنجید .
دکتر حسین قناعتی متخصص رادیولوژی تهاجمی و رئیس بزرگترین مرکز تصویربرداری پزشکی ایران است . در گفتگو با او از تازه های علم رادیولوژی و دستاوردهای شگفت انگیز این علم و فن آشنا می شویم .
چیزی که از نام رادیولوژی در ذهن افراد وجود دارد، شاید در حد دستگاه های پرتو اکس باشد. بنابراین برای شروع صحبت بفرمایید رادیولوژی چگونه علمی است؛ رادیولوژی علم تصویربرداری با امواج است که برای اقدامات درمانی به کار می رود. برای نخستین بار ویلهلم رونتگن در سال 1895 با تابش پرتو اکس به دست همسرش متوجه شد که اگر این پرتو به دست تابیده شود، می توان از استخوان ها تصویری به دست آورد که این کار همین عکس ساده است . اولین بار رادیولوژی برای تشخیص به کار می رفت و بعدها به کمک مواد حاجب که مردم عادی به آن عکسبرداری رنگی می گویند، این علم پیشرفت کرد.
این مواد حاجب چه کاری انجام می دهند؛ مواد حاجب باعث افزایش کنتراست یا برجسته شدن یک عضو (مانند کلیه) از دیگر اعضای بدن می شوند که نتیجه آن افزایش دقت خواهد بود. تا اینجای کار رادیولوژی براساس تضعیف پرتواکس عبوری از بدن بود. بعدها به وسیله سی تی اسکن ، برشهایی از بدن تهیه شد که پیشرفت زیادی در علم رادیولوژی ایجاد کرد.
سی تی اسکن چه کاری انجام می دهد؛ سی تی اسکن برش یا قاچهایی از بدن تهیه می کند بدون آن که بدن بریده شود. مثل این که بخواهیم یک هندوانه را به بخشهای مختلف تقسیم کنیم ، بدون این که بریده شود. این دستگاه براساس محاسبه پرتوهای تابیده شده و تضعیف آنها در مقاطع مختلف کار می کند که بدین منظور از روش محاسباتی خیام در ماتریس ها استفاده می شود.
از سی تی اسکن چه روشهایی به کار گرفته شد؛ عمده ترین کار در این زمینه ، استفاده از امواج صوتی بود. در حال حاضر ما می توانیم در مامایی وضعیت جنین را بدون این که در معرض خطر پرتو باشد، بررسی کنیم . پس از آن به ظهور MRI که براساس تشدید میدان مغناطیسی کار می کرد، اجزای بدن در حد اتمی مورد بررسی قرار گرفتند. ما با MRI می توانیم جزییاتی را مشاهده کنیم که اصلا با روشهای پیش از این ممکن نبود. همین جا باید ذکر کنم که با MRI امکان بررسی عروق ممکن شد. در حالی که پیش از آن آنژیوگرافی تنها روش بررسی عروق بود.
MRI می تواند جواب آنژیوگرافی را بدهد؛ MRI همان کاربرد آنژیوگرافی را دارد. با این تفاوت که در آنژیوگرافی لازم است با سوراخ کردن بدن ابزار و ماده حاجب به آن وارد شود. در حالی که MRI به سوراخ کردن بدن یا ماده حاجب نیاز ندارد. MRI علاوه بر تهیه نقشه عروق قلب و مغز، قابلیت تجزیه و تحلیل شیمیایی تومورهای داخل بدن را هم دارد. این روش نه تنها وضعیت عروق ، بلکه کارکرد فیزیکی شیمیایی قلب را هم در اختیار پزشک می گذارد که اهمیت زیادی دارد.
حالا به تخصص جنابعالی که رادیولوژی تهاجمی است نگاه کنیم این روش چه بخشی از کار رادیولوژی است؛
وقتی رادیولوژی امکانات زیادی در اختیار رادیولوژیست قرار داد، این امکان به وجود آمد که بتوان با استفاده از ابزارهای رادیولوژی مانند رادیولوژی ساده و پیشرفته ، سی تی اسکن ، فلوروسکوپی ، ام آر آی و... اقدامات درمانی هم انجام داد. در حقیقت رادیولوژی تهاجمی برای جلوگیری از اقداماتی است که می تواند به جراحی منجر شود. مثلا با این ابزارها می توان از کنار حساس ترین عضوها عبور کرد و عمل تخلیه آبسه را انجام داد. برای نمونه برداری هم می توان از این روشها استفاده کرد که در اینجا از سی تی اسکن و هدایت کامپیوتر می توان ابزار را ناوبری کرد و به توده مشکوک رساند. این کار در نمونه برداری از توده های کنار قلب یا ستون فقرات اهمیت زیادی دارد.
این کارها با چه ابزارهایی قابل انجام است؛ با تمام این ابزارها بسته به نوع کار می توان اقدام کرد. مثلا وقتی با سونوگرافی می توان آبسه کبد را تخلیه کرد، به سراغ روشهای گرانتر مانند سی تی اسکن یا ام آرآی نمی رویم.
آیا این ابزارها با روشهای دیگر پزشکی قابل ترکیب هستند؛ بله ، ما در مرکزی که هستیم 5سال است با ترکیب لیزر و سی تی اسکن دیسک بدون جراحی عمل می کنیم . امروزه شیمی درمانی تومورها تغییر و تحول زیادی پیدا کرده است و ما می توانیم با استفاده از رگی که به آن تومور می رود، مواد شیمی درمانی را مستقیما به آن تومور برسانیم بدون این که به بقیه بدن صدمه بزند. در این کار می توان از غلظت های بالا استفاده کرد. ما از طریق عروق می توانیم به تمام بدن سفر کنیم و به عروق مغز و دست دسترسی پیدا کنیم و رگهای بسته شده در تمام بدن را باز کنیم.
آیا این کارها توانسته است جایگزین عمل بای پس رگ قلب شود؛ با این روش ، عمل بای پس بسیار کم شده و جواب خوبی داده است . فقط باید مورد آن کاملا رعایت شود. بسیاری از اعمال جراحی مثل آلزایمر که خطرناک است با ابزارهای رادیولوژی تهاجمی و نصب استنت ، ممکن شده است.
رادیولوژی چه افقهایی در پیش رو دارد؛ با استفاده از علم رادیولوژی امکان کارگذاری و ورود تجهیزاتی به بدن ممکن شده که ما پیش از این فکر آن را نمی کردیم . مثلا دارویی به نام PVA یا پلی وینیل الکل وجود دارد که از نفت گرفته می شود و هر گرم آن 100دلار قیمت دارد. (در حالی که نفت ما هر بشکه 20تا 22دلار فروش می رود) البته این پیشرفت ها برای ما هم تا حدی مبهم است چون پیشرفت های رادیولوژی خیلی سریع شده است.
آیا این مواد را می توان در ایران تولید کرد؛ اگر دقتمان را بالا ببریم این کار عملی است ؛ چون به دلیل حساسیت چنین تولیداتی مثلا اگر پتروشیمی PVA بسازد بنده یا دیگر پزشکان ممکن است تا مدتها از آن استفاده نکنیم . به هر حال جای تاسف است که نفت باارزش به ارزانی می رود و با چه قیمت سرسام آوری برمی گردد. این کارها در کشور به مدیریت علمی نیاز دارد که نداریم.
استفاده از این ابزارها در صلاحیت و تخصص کیست؛ یکی از ضعفهای ما همراه نبودن متخصصان مهندسی پزشکی با پزشکان است که خوشبختانه دانشگاه علوم پزشکی تهران اخیرا این کار را انجام داده است . به نظر بنده مهندسی پزشکی نباید مربوط به دانشگاه های صنعتی باشد.
این روشها تا چه حد مجازند و آیا ضرر دارند؛ اگر کار را در حد کلی نگاه کنیم ، هر کاری می تواند خطرناک باشد؛ اما اگر امکانات درست و با افراد دوره دیده به کار گرفته شود، خطرناک نیست.
مواد حاجب چطور؛ مواد حاجبی که روزهای اول به کار برده می شد، عوارض زیادی داشت اما امروزه این مواد کمترین زیان را برای بدن دارند.
روش درمانی چگونه است؛ در رادیولوژی تهاجمی کار به صورت تیمی است و مثلا پزشک جراح اعصاب برای دیسک ستون فقرات به کمک رادیولوژیست می آید. در روشهایی مثل آندوسکوپی ، ورود لوله آندوسکوپی باعث آزار بیمار می شود.
آیا این روشها تحولی کرده اند؛ در حال حاضر تمام روشهایی که لازم است لوله ای وارد بدن شود با کمک سی تی اسکن می توان تصاویر مجازی از اعضا تهیه کرد و اگر لازم بود مستقیما به سراغ آن عضو رفت.