اگر روزی پزشکی برای‌تان تصویربرداری با ام.آر.آی یا سی.تی. اسکن تجویز كند به طور حتم کنجکاو خواهید شد که این 2 چه فرقی باهم دارند؟
هرکدام از ما حداقل تا به حال یک بار از یک قسمت از بدن‌مان عکسبرداری پزشکی کرده‌ایم که البته شايد بیشتر این عکس‌ها مربوط به دندانپزشکی باشد. اما اگر روزی پزشکی برای‌تان تصویربرداری با ام.آر.آی یا سی.تی. اسکن تجویز كند به طور حتم کنجکاو خواهید شد که این 2 چه فرقی باهم دارند؟
دکتر حسین قناعتی استاد دانشگاه ، شما را با کاربردها، تفاوت‌ها و نکات مربوط به هر یک از این 2 روش آشنا می‌سازد.
بهترین دستگاه تشخیص
ام.آر.آی دستگاهی است که با استفاده از امواج مغناطیسی و آهنربا تمام اتم‌های بدن انسان را آهنربایی كرده و بعد تصویر این اتم‌ها را به وسیله امواج ثبت می‌کند. ام.آر.آی قادر است تغییرات بیماری‌ها را در مراحل اولیه و با دقت بسیار بالا نشان دهد. برای مثال چند دقیقه بعد از سکته مغزی می‌توان با کمک DWI ام.آر.آی محل دقیق سکته را مشخص و از لحاظ درمانی برای آن برنامه‌ریزی كرد و تصمیم گرفت که آیا لخته باید درآورده شود یا خیر. در مورد سرطان‌ها نیز ام.آر.آی قادر است هم در تشخیص اولیه سرطان و هم در برنامه‌ریزی و بررسی سیر درمان بسیار کمک‌کننده باشد.
می‌توان گفت ام.آر.آی در آینده اساس تشخیص خواهد بود بنابراین مسئولان کشور باید در زمینه استفاده از ام.آر.آی برای تشخیص بیماری‌ها سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند. اینطور به نظر می‌رسد که حداقل در 10 تا 15 سال آینده بهترین و دقیق‌ترین دستگاه در درمان بیماری‌ها از لحاظ تصویربرداری ام.آر.آی خواهد بود.
بررسی قلب با سی. تی.اسکن
سی.تی.اسکن قادر است تصویر را برای ما برش بزند. در قدیم با گرفتن عکس از یک پرتقال فقط قادر بودیم سطح روی آن را ببینیم اما امروزه سی. تی. اسکن طوری عمل می‌کند که گویی این پرتقال را با چاقو در برش‌های نازک بریده باشیم بنابراین می‌توانیم درون پرتقال و مشکلات احتمالی آن را ببینیم. با استفاده از سی.تی.اسکن می‌توان اطلاعات بیشتری از ماهیت بافت‌ها و عملکرد و جزئیات آنها داشته باشیم. با کمک تزریق ماده حاجب نیز می‌توان حتی عروق را در سی.تی.اسکن بررسی كرد.
امروزه با کمک سی.تی. اسکن، عروق قلب بدون نیاز به آنژیوگرافی بررسی می‌شوند و در اکثر موارد بیمارانی که مشکلات قلبی دارند تنگی‌های احتمالی عروق‌شان با دقت بالا از این طریق قابل بررسی خواهد بود. به همین دلیل در بسیاری از مراکز دنیا میزان آنژیوگرافی تشخیصی به شدت کاهش پیدا کرده است. با استفاده از سی.تی.اسکن می‌توان نقشه تنگی‌های عروق را به دست آورد و بعد تصمیم به انجام آنژیوپلاستی، بای پس عروقی و... گرفت. به این ترتیب می‌توان خطرات احتمالی آنژیوگرافی غیرضروری را کاهش داد. علاوه بر این، با سی.تی. اسکن‌های چند فازی می‌توان کبد را بررسی و توده‌های کبدی را دسته‌بندی كرد.
اشعه‌اش از یک لامپ مهتابی هم کمتر است!
اشعه ام.آر.آی بسیار ضعیف است و قدرت آن از لحاظ رادیوفرکوئنسی حتی از یک لامپ مهتابی کمتر است بنابراین خطری را متوجه انسان نمی‌کند و از لحاظ تکرار محدودیتی برای انجام آن وجود ندارد. یکی از مزایای ام.آر.آی این است که در بارداری هم می‌توان از آن بهره برد و از جنین تصویربرداری کرد. مدت زمان لازم برای انجام ام.آر.آی بستگی به نوع ام.آر.آی دارد. برخی دستگاه‌ها حدود 20 دقیقه و برخی حدود 10 دقیقه زمان می‌برند اما به طور معمول هر ام.آر.آی طی 10 تا 15 دقیقه انجام می‌شود.
كارت بانكي‌تان نسوزد
هنگام انجام ام.آر.آی نباید اجسام فلزی به همراه داشت. این اجسام بسته به سایزشان باعث اختلال در ناحیه تصویربرداری می‌شود. برای مثال اگر فردی در کمرش پلاتین داشته باشد تصویر ناحیه جراحی شده کاملا اعوجاج پیدا می‌کند. بیمارانی که دارای اجسام خارجی مثل کلیپس در درمان آنوریسم یا بادکنک مغزی یا دستگاه ضربان ساز قلب هستند نباید از ام.آر.آی استفاده کنند.
ام.آر.آی موجب تخریب مدارهای الکترونیکی دستگاه ضربان‌ساز قلب می‌شود و در عملکرد آن اختلال ایجاد می‌کند. اختلال و از کار افتادن دستگاه ضربان‌ساز می‌تواند باعث اختلالات قلبی و حتی مرگ شود. همچنین افرادی که دارای مفصل مصنوعی فلزی یا دریچه مصنوعی قلب فلزی هستند نمی‌توانند از دستگاه ام.آر.آی استفاده کنند. جالب است بدانید کارت‌های الکترونیکی مثل كارت عابر بانك با ورود به دستگاه ام.آر.آی باطل می‌شود و می‌سوزد. موبایل نیز خود آسیب می‌بیند و هم به دستگاه ام.آر.آی صدمه وارد می‌سازد. وجود خالکوبی با رنگ‌های فلزی نیز موجب اعوجاج در تصویربرداری خواهد شد. توصیه این است که اگر مریضی خالکوبی دارد ام.آر.آی را انجام دهد و اگر خراب شد از دستگاه‌های دیگر استفاده کند.
دستگاهی با اشعه ضعیف شده
سی.تی. اسکن دستگاهی است که براساس میزان تضعیف اشعه‌ای که از انسان می‌گذرد تصویربرداری می‌کند، یعنی از یک طرف اشعه داده می‌شود و از طرف دیگر اشعه گرفته می‌شود.
بعد از آن میزان اشعه ضعیف شده در جهات مختلف محاسبه می‌شود و یک معادله چند مجهولی به دست می‌آید. سپس یک ماتریکس با ستون‌ها و سطرهای متعدد تشکیل داده می‌شود و براساس آن Grayscale یا میزان سایه روشن روی صفحه کامپیوتر یا فیلم تغییر داده می‌شود و به این ترتیب تصویر تولید می‌شود. جالب است بدانید کلمه الگوریتم که برای برنامه‌ریزی دقیق تصویربرداری و سی. تی. اسکن استفاده می‌شود از نام خوارزمی، دانشمند بزرگ ایرانی گرفته شده است. علاوه بر این معادلات چند مجهولی خیام نیز در محاسبات سی.تی. اسکن و ام.آر.آی بسیار تعیین‌کننده بوده است.
ترک اعتیاد با کمک ام.آر. آی
ام.آر. آی نه‌تنها می‌تواند از ارگان‌ها تصویربرداری کند بلکه با کمک تکنولوژی‌های جدید می‌تواند مغز را درحال کار بررسی کند. برای مثال اگر بیماری در مغزش تومور داشته باشد می‌تواند مشخص کند این تومور با مرکز حرکتی دست فاصله دارد یا مرکز حرکتی دست را در خودش گرفته و اینکه قابل جراحی است یا خیر و اگر بخواهیم آن را جراحی کنیم می‌توانیم بفهمیم که آیا با درآوردن تومور بیمار فلج می‌شود یا خیر، بنابراین می‌توان این مسائل را از قبل به بیمار گوشزد كرد.
جراحان از این طریق می‌توانند عمل‌های‌شان را بهتر، راحت‌تر و دقیق‌تر انجام دهند. از کاربردهای دیگر ام.آر. آی می‌توان به وضعیت افرادی اشاره كرد که دچار ولع به مواد مخدر هستند و با وجود اینکه ترک اعتیاد می‌کنند دوباره به طرف مواد مخدر برمی‌گردند. در این افراد می‌توان با کمک ام.آر. آی عملکرد مغز را بررسی و ناحیه مسئول اعتیاد در مغز را شناسایی كرد. در برخی موارد نیز در دنیا تحقیقات جدیدی روی این بیماران شروع شده است که طی آن پزشک با جراحی‌های ظریف مغز، مرکز مسئول اعتیاد در مغز را از بین می‌برد و نهایتا فرد دیگر دنبال موادمخدر نمی‌رود.
اشعه کمتر، بهتر
سی.تی.اسکن با اشعه ایکس کار می‌کند. هر میزان اشعه می تواند خطرناک باشد درست مانند آلودگی هوا كه هرچه آلاینده‌ها در هوا کمتر باشد برای سلامت بشر بهتر است بنابراین هرقدر اشعه‌ای که می‌گیریم کمتر باشد سالم‌تر خواهیم بود. انسان‌های روی زمین همواره در معرض پرتوها هستند. مهم‌ترین پرتوهایی که ما را مورد تابش قرار می‌دهند پرتوهای کیهانی هستند که از فضا به زمین می‌آیند و به موجودات زنده برخورد می‌کنند. خوشبختانه مکانیسم‌های دفاعی موجود در جو زمین و بدن انسان اثرات این پرتوها را خنثی می‌کند. اثرات احتمالی اشعه ممکن است به صورت سرطان یا اختلالات ژنتیک ظاهر شود. اما میزان اشعه‌ای که در پزشکی استفاده می‌شود در خیلی از موارد به خصوص در سنین بالا اثر سوئی برای فرد ندارد. آنچه ما را نگران می‌کند تاثیر احتمالی اشعه بر ژنتیک و سلول‌های تناسلی (تخمک‌ها و اسپرم‌ها) است. این اشعه ممکن است بر این سلول‌ها تاثیر سوء بگذارد و باعث ایجاد اشکال در نسل انسان شود.
چند وقت يك بار؟
فاصله زمانی لازم بین هر بار سی.تی.اسکن تعریف شده نیست. حداکثر دوز مجاز اشعه مشخص است و با تعداد عکس‌هایی که در حالت عادی برای افراد انجام می‌شود مشکلی پیش نخواهد آمد. یک فرد ممکن است سالی هشت بار سی.تی.اسکن انجام دهد و مشکلی هم پیدا نکند. البته تعداد افرادی که در سال هشت بار نیاز به سی.تی.اسکن داشته باشند، بسیار کم است.
لازم به ذکر است که اشعه ایکس برای خانم‌های باردار ممنوع است و این افراد نباید از طریق سی.تی.اسکن پرتوگیری شوند. با این حال برای خانم‌های شیرده مشکل چندانی وجود ندارد.
وجود اجسام فلزی مانند پلاتین، جواهرات، سمعک و... حین استفاده از دستگاه
سی.تی. اسکن خطری را متوجه بیمار نمی‌کند اما ممکن است عکس را خراب کند. همانطور که در ام.آر.آی از مواد کنتراست خوراکی و وریدی استفاده می‌شود در سی.تی. اسکن نیز برای تمایز هرچه بهتر بافت‌ها می‌توان از این مواد استفاده كرد. در رابطه با خوردن و آشامیدن قبل یا بعد از سی. تی. اسکن محدودیتی برای بیمار وجود ندارد. آخرین نکته هم اینکه هربار سی. تی. اسکن معمولا از 2 تا 5 دقیقه زمان می‌برد.